Μεταρρύθμιση ή απορρύθμιση

Από την εφημερίδα Τα Νέα 

Ολοκληρώθηκε την περασμένη εβδομάδα η συζήτηση του νομοσχεδίου για την Ανώτατη Εκπαίδευση στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής. Κορυφαία στιγμή, η δήλωση του Αδ. Γεωργιάδη ότι ο ΛΑΟΣ θα το υπερψηφίσει γιατί είναι σαφώς δεξιότερο από τον Νόμο Γιαννάκου. Επί της ουσίας, πάντως, η υπουργός απέφυγε να τοποθετηθεί ως προς τις πολυάριθμες εναλλακτικές προτάσεις που διατυπώθηκαν. Απλώς δεσμεύτηκε να παρουσιάσει στις 18 Αυγούστου το τελικό κείμενο με τις ενδεχόμενες επιμέρους αλλαγές, ενόψει της συζήτησης στην Ολομέλεια στις 22 Αυγούστου. Ενα αυγουστιάτικο Σαββατοκύριακο θεωρείται προφανώς επαρκής χρόνος διαλόγου.

Αυτό που σίγουρα δεν πρόκειται να αλλάξει είναι η πολιτική και ιδεολογική στόχευση του νομοσχεδίου, η οποία χαροποίησε τον κ. Γεωργιάδη.

Η προσαρμογή δηλαδή του Πανεπιστημίου στις επιταγές των αγορών και η σταδιακή μετατροπή των περισσότερων πανεπιστημιακών Tμημάτων σε Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης. Μείζονα ζητήματα που ήδη έχουν αποτελέσει αντικείμενο κριτικής από άλλους, αρμοδιότερους εμού. Θα περιοριστώ επομένως σε ορισμένες μόνο διατάξεις του νομοσχεδίου (για τις οποίες αισθάνομαι σχετικώς αρμόδιος), η αυταρχικότητα και δυσλειτουργικότητα των οποίων απειλούν, αντί να μεταρρυθμίσουν, να απορρυθμίσουν πλήρως το Πανεπιστήμιο.

1 Ο ρόλος του Συμβουλίου (διοίκησης;)

Η συγκρότηση ενός Συμβουλίου που θα αποτελείται από ισάριθμα εσωτερικά και εξωτερικά μέλη (καθώς και από έναν φοιτητή) βρέθηκε στο επίκεντρο της κριτικής του νομοσχεδίου, κυρίως λόγω των εκτεταμένων αρμοδιοτήτων που του ανατίθενται. Αλλωστε στο προσχέδιο του νόμου αναφερόταν, κατά κυριολεξία, ως «Συμβούλιο Διοίκησης». Προκειμένου να αμβλυνθούν οι εντυπώσεις και να παρακαμφθούν οι πολυάριθμες ενστάσεις για τη συνταγματικότητα των σχετικών ρυθμίσεων, το όργανο αυτό μετονομάστηκε στη συνέχεια σε απλό «Συμβούλιο». Κατά την υπουργό, θα είναι «ελεγκτικό» και «εποπτικό», συνεδριάζοντας «πέντε φορές τον χρόνο» (δηλώσεις 5/8/2011). Διατηρεί όμως ταυτόχρονα τις 13 αρμοδιότητες που αναφέρει το νομοσχέδιο (άρ. 8 παρ. 10), διορίζει πρύτανη και κοσμήτορες, διαμορφώνει τον Οργανισμό του Ιδρύματος, χαράσσει στρατηγική και πολλά άλλα. Με πέντε συνεδριάσεις τον χρόνο, μάλλον αδύνατον.

2 Η επιλογή των εσωτερικών μελών του Συμβουλίου

Για την εκλογή των εσωτερικών μελών του Συμβουλίου το νομοσχέδιο προβλέπει «ενιαίο ψηφοδέλτιο» και «σύστημα ταξινομικής ψήφου», χωρίς καμία διευκρίνιση των τεχνικών παραμέτρων και των κανόνων κατανομής, οι οποίοι θα διευκρινιστούν αργότερα με υπουργική απόφαση, «που εκδίδεται εφ' άπαξ» (άρ. 8, παρ. 4).

Υπό τον καινοφανή και αδόκιμο όρο «ταξινομική ψήφος» θα μπορούσε κανείς να διακρίνει τουλάχιστον τρία διαφορετικά, ως προς τη λειτουργία και τις επιπτώσεις τους, εκλογικά συστήματα (και πολλές ακόμη παραλλαγές): τη διαβαθμισμένη ψήφο (vote gradue), την ενιαία μεταβιβαστή ψήφο (STV) και την εναλλακτική ψήφο (alternative vote). Καμία διευκρίνιση από τους συντάκτες του νομοσχεδίου, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι ανακάλυψαν το ιδανικό εκλογικό σύστημα, αλλά αρνούνται να μας το παρουσιάσουν. Εκτός και αν έχουν ως πηγή έμπνευσης την ψηφοφορία στη Γιουροβίζιον, αγνοώντας προφανώς πόσο εύκολα χειραγωγήσιμη είναι.

Σε κάθε περίπτωση, καθορισμός εκλογικού συστήματος με υπουργική απόφαση «που εκδίδεται εφ' άπαξ» (δηλαδή δεν μπορεί να αλλάξει παρά μόνο με νόμο), αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία και συνιστά ανεπίτρεπτη εκχώρηση, εν λευκώ, νομοθετικής εξουσίας για ένα τόσο κρίσιμο ζήτημα.

Βέβαια, ορισμένοι νεόκοποι ειδικοί επί των εκλογικών συστημάτων ισχυρίζονται ότι με το προτεινόμενο σύστημα (του οποίου αγνοούμε τις λειτουργικές παραμέτρους) απαιτείται το 52% των ψήφων (ούτε καν το 51%) για να εκλέξει μια οργανωμένη ομάδα τα 4 από τα 7 εσωτερικά μέλη του Συμβουλίου (Β. Κιντή, «Το Βήμα», 31/8/2011). Πρόκειται για επιστημονική συμβολή διεθνούς εμβέλειας που θέτει σε νέες βάσεις τη θεωρία των εκλογικών συστημάτων.

3 Η δικτατορία του κοσμήτορα και η ημιδιορισμένη Σύγκλητος

Η αυταρχικότητα του προτεινόμενου μοντέλου διοίκησης αποτυπώνεται ανάγλυφα στην εμμονή του υπουργείου να διορίζονται οι κοσμήτορες των σχολών από το Συμβούλιο (άρ. 8, παρ. 10), σε συνδυασμό με τις δικτατορικές εξουσίες που τους ανατίθενται. Π.χ., ο κοσμήτορας «συγκροτεί τις επιτροπές επιλογής ή εξέλιξης» των μελών ΔΕΠ (άρ. 9, παρ. 5 και άρ. 19 παρ. 3β), ενώ ο πανίσχυρος κοσμήτορας της (ενιαίας για όλο το Πανεπιστήμιο) Σχολής Μεταπτυχιακών Σπουδών παρεμβαίνει ακόμη και για την κρίση των διδακτορικών διατριβών (άρ. 19, παρ. 6), το αντικείμενο της συντριπτικής πλειονότητας των οποίων του είναι παντελώς άγνωστο.

Η εμμονή στον διορισμό των κοσμητόρων έχει άμεσες επιπτώσεις και στη συγκρότηση της Συγκλήτου (άρ. 8 παρ. 20), τα μισά μέλη της οποίας θα είναι στην πράξη διορισμένα. Ετσι, στο σύνολο των οργάνων διοίκησης ενός πανεπιστημιακού ιδρύματος τα μόνα άμεσα εκλεγμένα μέλη ΔΕΠ θα είναι 7 καθηγητές (ως εσωτερικά μέλη του Συμβουλίου) και ένας περιορισμένος αριθμός μελών ΔΕΠ (κατά κανόνα 6 έως 8) που θα συμμετέχουν στην 20μελή Σύγκλητο.

4 Χρονοδιάγραμμα εφαρμογής

Ανεξάρτητα από τη συνολική άποψη που έχει κανείς για το υπό κρίση νομοσχέδιο, η εμμονή του υπουργείου ως προς την άμεση εφαρμογή του αν ψηφιστεί (άρ. 76) θα οδηγήσει σε πλήρη απορρύθμιση τη λειτουργία όλων των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων για την ακαδημαϊκή χρονιά 2011-2012. Κατ' αρχάς με μια γενικευμένη προεκλογική περίοδο έως τις 15 Νοεμβρίου, στη συνέχεια με τις εμπλοκές που ενδεχομένως θα παρουσιαστούν στην επιλογή των εξωτερικών μελών του Συμβουλίου, ακολούθως με την αναδιάταξη των Σχολών για την οποία μόνο συμβουλευτική γνώμη έχουν τα πανεπιστημιακά όργανα (άρ. 76, παρ. 7), ενώ την αποφασιστική εξουσία επιφυλάσσει για τον εαυτό του το υπουργείο Παιδείας κ.ο.κ.

ΥΓ. Η επικοινωνιακή υποστήριξη του νομοσχεδίου έχει κύριο άξονα την απαξίωση του δημόσιου Πανεπιστημίου, προβάλλοντας ως αντίδοτο την έννοια της αριστείας. Ωστόσο τα δείγματα γραφής του υπουργείου Παιδείας στον τομέα αυτό δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Πρόσφατα, π.χ., ανακοινώθηκαν με δύο χρόνια καθυστέρηση οι 400 προεπιλεγείσες από τις επιτροπές του υπουργείου προτάσεις, ενόψει της β' φάσης του Προγράμματος «Θαλής». Μεταξύ των προτάσεων που απορρίφθηκαν ήταν και αυτή της ερευνήτριας του ΑΠΘ Αναστασίας Παπαδοπούλου, η οποία λίγες ημέρες αργότερα βραβεύτηκε από τη Διεθνή Εταιρεία Κυτταρικής Θεραπείας ως η καλύτερη νέα ερευνήτρια για το 2011 (βλ. «ΤΑ ΝΕΑ», 23-24/7/2011).